Σοφοκλέους Αντιγόνη

Σοφοκλέους Αντιγόνη

Πρόλογος

Σκηνικός χώρος: « ἐν νυκτὶ τῆ νῦν»

Σκηνικό: η εξωτερική όψη του ανακτόρου της Καδμείας. Οι τρεις πύλες του αποτελούσαν το βάθος της σκηνής (η μια ήταν βασιλική πύλη). Η αριστερή πάροδος αποτελούσε τον υπαίθριο χώρο, στο πεδίο της μάχης. Η δεξιά πάροδος οδηγούσε  κάπου πιο πέρα στην ίδια την πόλη.

Δραματικός χρόνος: το τέλος μιας φοβερής μάχης, μετά την εκστρατεία των επτά εναντίον της Θήβας (θηβαϊκός κύκλος).

Αισθητική λειτουργία του προλόγου:

·         Παρουσίαση θεατρικών προσώπων: ήδη από την τυπική προσφώνηση στην Αντιγόνη, η Ισμήνη παρουσιάζεται συγκρατημένη, γεμάτη προφυλάξεις. Η προσφώνηση της Αντιγόνης προς την Ισμήνη είναι εγκάρδια, αδερφική, δείχνει πόσο αχώριστα δεμένη νιώθει η Αντιγόνη προς αυτήν.

·         Αφορμή του δράματος: η απαγόρευση της ταφής του νεκρού, η απόφαση της Αντιγόνης να τον θάψει.

·         Προοικονομία για τον ερχομό του Κρέοντα και τη σύγκρουση.

·         Η Αντιγόνη πνίγεται από αναστάτωση, μπαίνει με ένα πλήθος ερωτήματα. Ο λόγος της Ισμήνης είναι ψυχρά ισόρροπος και μετρημένος, διακρίνεται  από μια φιλήσυχη ουδετερότητα απέναντι στην αγωνιστική ανησυχία.

Στίχοι 1-30

Ταφή: οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως δεν κατέβαιναν στον Άδη οι ψυχές των νεκρών που δεν τάφηκαν, αλλά βασανίζονταν περιπλανώμενες σαν φάντασμα. Μετά τη ναυμαχία στις Αργινούσες, η καταδίκη των δέκα στρατηγών, δείχνει την οργή των Αθηναίων που οι στρατηγοί δεν μάζεψαν τους  νεκρούς. Τα σώματα προδοτών της πατρίδας τα έθαβαν έξω από τα τείχη της πόλης. Οι πατροκτόνοι, μητροκτόνοι, αδερφοκτόνοι, ιερόσυλοι κτλ επίσης θεωρούνται μίασμα, σύμφωνα νε τους Νόμους του Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας μάλιστα προτείνει να επιβληθεί και με νόμο η ταφή τους έξω από τα σύνορα της πόλης.

«ἐκτός τῶν αὐλείων θυρῶν»: το σκηνικό έδειχνε τα ανάκτορα, που είχαν τρεις θύρες (τη μεγαλύτερη στο κέντρο, βασιλική θύρα, τη δεξιά που οδηγούσε στο γυναικωνίτη, την αριστερή που οδηγούσε στον ξενώνα). Στις δυο πλευρές της σκηνής υπήρχαν οι περίακτοι (στα δεξιά παρουσίαζε την πόλη, στα αριστερά τους αγρούς).

Αύλειος θύρα: οδηγούσε από το δρόμο στην αυλή του σπιτιού

Μέταυλος θύρα: οδηγούσε από την αυλή στο σπίτι

Άγραφοι νόμοι: πανίσχυροι κανόνες που πηγάζουν από την ηθική συνείδηση του ανθρώπου, προέρχονται από το θείο και ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Έχουν μεγάλο κύρος και δύναμη. Η παράβασή τους συνεπάγεται την κατακραυγή των άλλων, την τιμωρία των θεών, την καταισχύνη και τις τύψεις στη συνείδηση του παραβάτη.

Γραπτοί νόμοι: γραπτοί κανόνες δικαίου, θεσπίζονται από το κράτος, ισχύουν για όλους τους πολίτες. Η παράβασή τους συνεπάγεται κυρώσεις από την πολιτεία. Ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους και με το κράτος, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη  ύπαρξη και τη λειτουργία του κράτους.

Διαγραφή χαρακτήρων

Αντιγόνη: αποφασιστική, άκαμπτη, θαρραλέα, ευαίσθητη, ηρωική, τρυφερή με την αδερφή της, τη μόνη που της απέμεινε, ξεπερνά τα κοινά μέτρα, κατακτά τη σφαίρα της ανθρώπινης ελευθερίας και του ηθικού όντος, η γνώση δηλώνει τη δραστηριότητά της.

Ισμήνη: αδιάφορη, δειλή, απράγμων, κινείται στα κοινά μέτρα μιας γυναίκας, η άγνοια δείχνει την απάθειά της.

Κρέοντας: Δεν εμφανίζεται. Παρουσιάζεται ως ο ισχυρός άνθρωπος που πιστεύει εγωιστικά στην εξουσία του νόμου, του κράτους, που αγνοεί το θείο δίκιο και το ανθρώπινο συναίσθημα συμπάθειας ή αγάπης προς το συνάνθρωπο. Προοικονομείται ο ερχομός του.

Επιχειρήματα Αντιγόνης

1.      Είναι ωραίο να πεθαίνει κάποιος, πραγματοποιώντας το χρέος.

2.      Η πράξη που σχεδιάζει είναι όσια και εξασφαλίζει την αγάπη του αδερφού της.

3.      Η  μετά θάνατο ζωή διαρκεί περισσότερο, γι΄αυτό προτιμά να ΄ναι περισσότερο αρεστή στους νεκρούς παρά στους ζωντανούς.

4.      Αν δεν εκτελέσει το καθήκον της προς τον αδερφό της, θα περιφρονήσει τους νόμους των θεών.

Επιχειρήματα Ισμήνης

1.      Συμφορές πατέρα, μάνας, αδερφών (να μη βρουν και αυτές «άσχημο θάνατο»)

2.      Είναι γυναίκες και δεν μπορούν να τα βάλουν με τους άντρες.

3.      Πρέπει να υποτάσσονται, γιατί εξουσιάζονται από δυνατότερους.

4.     Η πράξη αυτή στερείται λογικής και σύνεσης.

Θέματα προλόγου

·         Φιλία vs έχθρα\ φιλική έλξη vs αποστροφή

·         Γένος vs  πόλη\ κοινωνία προσώπων vs ερημιά φίλων

·         Κοινωνικότητα Αντιγόνης

·         Έντιμα vs αισχρά, ηδέα vs αλγεινά

·         Παρρησία vs φόβος δημοσιότητας

·         Γνώση vs άγνοια

·         Εμπιστοσύνη vs παρρησία

Α. Lesky, Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων:  Το έργο αρχίζει με μία διαλογική σκηνή εξαιρετικής έντασης και μοναδικής αποτελεσματικότητας στη διαγραφή χαρακτήρων.  Η προσφώνηση με τη δήλωση του στενότατου αδερφικού δεσμού, εισάγει ένα διάλογο που κλείνει με την αγεφύρωτη διάσταση των διαλεγόμενων προσώπων. Ισμήνη: «Είμαστε γυναίκες πλασμένες όχι να τα βάζουμε με τους άντρες». Μέσα σε ελάχιστους στίχους κλείνεται ένας πλήρης ανθρώπινος τύπος. Αυτή η έτοιμη για συμβιβασμό, υποταγμένη γυναίκα είναι πρόθυμη να υπακούσει στις πιο οδυνηρές εντολές. Και της Αντιγόνης η απάντηση είναι μοναδικό δείγμα διαγραφής χαρακτήρα. Στο φλογερό πάθος της, το πείσμα, βασικό στοιχείο του χαρακτήρα της, προσδίδει τον κατάλληλο τόνο «ακόμη κι αν το ήθελες, θα αρνιόμουν τη βοήθειά σου». Πέρα από αυτά, η προλογική σκηνή, στην επιγραμματική έκφραση «ὅσια πανουργήσασα», συνοψίζει τη σύγκρουση δύο θέσεων που μέσα από το δράμα θα προωθηθεί ως την πλήρη εξόντωση και των δυο αντιπροσώπων τους, ενώ ταυτόχρονα εκφράζει την ετοιμότητα της Αντιγόνη προς το θάνατο.

Πάροδος

Είναι ένας ύμνος, συγκεκριμένα παιάνας, και έχει την παραδοσιακή δομή ενός παιάνα. Η δημόσια ευφροσύνη του χορού έρχεται σε αντίθεση  προς την ιδιωτική θλίψη της Αντιγόνης.

Θέμα: η χαρά του χορού για τη νίκη της Θήβας απέναντι στους Αργείους και η ανακούφιση για το αίσιο – γι΄αυτούς- τέλος της μάχης που έγινε την προηγούμενη νύχτα και σκοτώθηκαν τα δυο αδέρφια. Δίνεται με χαρμόσυνο και ενθουσιώδες ύφος.

Προοίμιο (στίχοι 100-109): επίκληση στον ήλιο, που δείχνει την αισιοδοξία και τη χαρά που νιώθει ο χορός, που τελείωσε η μάχη. Οι εχθροί, οι Αργείοι, ταπεινώθηκαν και έφυγαν από τη Θήβα ηττημένοι (η λευκή ασπίδα αναφέρεται στους Αργείους).

Αιτιολογία (στίχοι 110-141): το σύμβολο του άργους είναι ο αετός, ενώ της Θήβας είναι ο δράκος. Πλησίασε θανάσιμος κίνδυνος στη Θήβα, αλλά ο Δίας τους έσωσε, τιμωρώντας τους αλαζόνες και επηρμένους Αργίτες. Στην έπαρση των Αργείων αποδίδεται η ήττα τους. Η μόνη συναισθηματική μετάπτωση του χορού είναι το εφιαλτικό γεγονός του αλληλοσκοτωμού των δύο αδερφών (143-146)

Προτροπή(στίχοι 146-154): προτροπή για ολονύκτιους χορούς προς τιμή του Βάκχου, του προστάτη της Θήβας.

Παρατηρήσεις:

·         Αλαζονεία και ύβρις Αργείων

·         Προσπερνά σχεδόν την  πράξη του Πολυνείκη και έτσι εκτονώνει κάπως την ατμόσφαιρα για τους θεατές.

·         Ο χορός δεν ξέρει τη διαταγή

·         Επικρατεί θριαμβικό κλίμα

·         Οι θεατές νιώθουν πικρή ειρωνεία, γιατί προαισθάνονται ότι θα ακολουθήσει κάτι άσχημο.

Η πάροδος χαρακτηρίζεται από μεγαλοπρεπείς εικόνες, μεταφορική χρήση της γλώσσας, υπαινικτικές αναφορές στα γεγονότα, την ύβριν του Καπανέα, μεγαλόπνευστο λυρισμό και επικό τόνο.

Η πάροδος συνδέεται με τα προηγούμενα, καθώς αναφέρεται στη σύγκρουση που έγινε το προηγούμενο βράδυ ανάμεσα στους Αργείους και στους Θηβαίους, αναφέρεται στο θάνατο των δύο αδερφών και απευθύνεται  χορός στον Κρέοντα που η άφιξή του έχει ήδη προοικονομηθεί στον πρόλογο.

Δε φαίνεται ξεκάθαρα ποια θα είναι η στάση του χορού απέναντι στον Κρέοντα. Η χαρούμενη, όμως, διάθεση και η αναγγελία της άφιξης του Κρέοντα δείχνουν πως ο χορός θα υπακούσει στους νόμους του βασιλιά.

Για τους θεατές, πέφτει βαριά η σκιά για τη μοίρα της Αντιγόνης και την εξέλιξη του έργου, καθώς η χαρά του χορού φαίνεται να κρύβει δυστυχία για το μέλλον. Η χαρά του χορού κρύβει τραγική ειρωνεία για τους θεατές.

Από άποψη θεατρικής οικονομίας, η πάροδος είναι οργανικά δεμένη με τον πρόλογο, μόνο που δημιουργεί διαφορετικά συναισθήματα( χαρά σε αντίθεση προς το βαρύ κλίμα του προλόγου).

Η πάροδος είναι απαραίτητο κομμάτι για την τραγωδία, γιατί συνδέει με τα προηγούμενα που διαδραματίστηκαν στον πρόλογο, ανακουφίζει για λίγο και ηρεμεί την ψυχή των θεατών και, τέλος, δίνει μια πρώτη ένδειξη για τη μελλοντική ευπείθεια του χορού.

Α επεισόδιο

Πολύ σωστά χαρακτήρισαν  τις δηλώσεις του Κρέοντα «λόγο του θρόνου». Με αφετηρία το συγκεκριμένο γεγονός, ο καινούργιος άρχοντας αναπτύσσει τις αρχές της εξουσίας του. Η πολιτεία είναι το παν. Στην υπηρεσία της θέτει λόγο και δράση. Εδώ δε μιλεί ένας υποκριτής ούτε ένας εγωκεντρικός τύραννος, αλλά ένας κυβερνήτης που έχει ύψιστο δόγμα του την παντοδυναμία της πολιτείας. Όταν ο Κρέων λέει για την πόλη «αυτή είναι που σώζει» δείχνει ότι αρνείται κάθε λογής μεταφυσική και δεν υποστηρίζει καμία άλλη απόλυτη αρχή πάνω από την πολιτεία. Ο Κρέων τρομοκρατεί με το βλέμμα του τον άνθρωπο του λαού, ώστε δεν τολμά να πει αυτό που σκέφτεται. Ο Κρέων δεν είναι απόλυτα σίγουρος για την ευόδωση του σκοπού του, γιατί πολλοί στοχεύουν στο κέρδος. Έτσι προετοιμάζεται η λαθεμένη ερμηνεία που δίνει στην επόμενη σκηνή και προβάλλει ένα θέμα δυσπιστίας. Μια ειρωνική νύξη για την αβεβαιότητα της θέσης του Κρέοντα είναι ότι τη στιγμή που ανακοινώνει την εντολή του, αυτή έχει καταπατηθεί.

Φύλακας: ένας ανθρωπάκος δοσμένος με σπάνιο ρεαλισμό από το Σοφοκλή. Ακολουθεί η μοναδική σε πλαστικότητα αφήγησή του.

Η αμαρτία (κατά τον Αριστοτέλη) του Κρέοντα: ο Κρέων διαπράττει ένα λογικό σφάλμα-όποιος είναι προδότης δεν μπορεί να ενταφιάζεται. Ο Πολυνείκης είναι εχθρός της πατρίδας. Ο Κρέων, όμως, διαπράττει ύβριν απέναντι στο νεκρό  και ασέβεια στους θεούς.

Ο χορός δεν παίρνει θέση, υπεκφεύγει. Προτιμά αυτήν τη στιγμή να καλύψει τον Κρέοντα σιωπηλά. Δεν του δίνει τη συμπαράστασή του. Του δίνει την ανοχή του. Πάντως ο χορός δεν είναι ο απλός λαός.

Ο Κρέων παρουσιάζεται θεοσεβής, φιλόπατρις και γενναίος άντρας, αυταρχικός, εγωιστής, αγνοεί τον ανθρωπισμό, το σεβασμό στο θείο. Η αυταρχικότητά του συνδεόταν  στο νου του Αθηναίου θεατή με τις πράξεις της τόσο μισητής για τους Αθηναίους τυραννίδας.

Αν και επαναλαμβάνεται η εντολή, υπάρχει μια εσωτερική στο μυαλό του θεατή προώθηση του μύθου. Η διαγραφή του χαρακτήρα του Κρέοντα προοικονομεί τη σύγκρουση που θα ακολουθήσει.

Αναχρονισμός(στ. 177): στην Αθηναϊκή δημοκρατία υπήρχε η δυνατότητα σε ένα μεγάλο μέρος των πολιτών να συμμετέχουν στη δημοκρατία, όχι, όμως, την εποχή που διαδραματιζόταν η τραγωδία. Ο φύλακας χαρακτηρίζεται από φλυαρία, με την οποία περιγράφει τις εσωτερικές του αμφιταλαντεύσεις (οι απλοϊκοί άνθρωποι μιλούν στον πρώτο τυχόντα για τον εαυτό τους), από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, που τον έκανε να σκεφτεί τη συγκάλυψη της ταφής, από πίστη στη μοίρα. Η σκηνή με το φύλακα είναι ένα κωμικό στοιχείο στην τραγωδία. Ταυτόχρονα η εμφάνισή του μπορεί να συνδεθεί με  την πρώτη εμφάνιση του θείου δέους.

Κρέοντας: μιλά με προσβλητικό και αναιδή τρόπο στους γέροντες, εκφράζει με σκληρό τρόπο την εξουσία του. Αυτά φανερώνουν το σαθρό  βάθρο του χαρακτήρα του και τη βαθύτερη αβεβαιότητα για τον ίδιο του τον εαυτό.

Φύλακας: απλοϊκός, με μοναδικό μέλημα να σώσει τη ζωή του, άψυχος, φιλόψυχος, θρασύδειλος, αντιδρά, όμως τη στιγμή που τον πνίγει το δίκιο.

Θεατές: νιώθουν συμπάθεια για τους ήρωες που υποφέρουν από φόβο πως και οι ίδιοι είναι δυνατό να πέσουν θύματα της μοίρας και να ζήσουν παρόμοιες καταστάσεις.

Θέματα α επεισοδίου

·         Ο πόλεμος: η γλώσσα του Κρέοντα

·         Το κράτος στην κορυφή των αξιών

·         Αλληγορία του πλοίου της πολιτείας

·         Δοκιμασία στα πολιτικά: ευβουλία (η ικανότητα του ανθρώπου να παίρνει σωστές αποφάσεις), παρρησία (θάρρος γνώμης). Η αποτυχία της απόφασης του Κρέοντα και η νοοτροπία του αποτελούν τραγική αντινομία σε σχέση με τα λόγια του. Ενώ καυχιέται για το φρόνημά του στο τέλος αποκαλύπτεται έρημος  από φρόνηση.

·         Ο Πολυνείκης και η πολιτική καταδίκη του (μένει αδικαίωτος πολιτικά)

·         Ο κόσμος των αξιών του Κρέοντα (ο κόσμος της πολιτείας).

·         Από την επιβολή στην ύβριν ( ο Κρέων ορίζει και καταργεί το δικαίωμα της ταφής)

·         Δυο χαρακτηριστικά αντίδρασης του χορού (σεβασμός στην πολιτεία και προσήλωση στους άλλους θεσμούς)

Α Στάσιμο

Ακολουθούν τα δύο στροφικά ζεύγη του πρώτου στασίμου (332-375), ενός χορικού ανεπανάληπτης μεγαλοπρέπειας, που, όμως, θέτει δυσεπίλυτα ερμηνευτικά προβλήματα. Ήδη η παρουσία του επιθέτου «δεινόν» στον πρώτο στίχο παρουσιάζει δυσκολίες. Αυτό που λέγεται εδώ για τον άνθρωπο αναφέρεται στη δίχως όρια δύναμή του.

Ταυτόχρονα, όμως, γίνεται λόγος για τη φρίκη, την αγωνία, το φόβο, που συνδέονται με αυτήν την τερατώδη παντοδυναμία που εκτείνεται σε όλα τα πεδία. Ο άνθρωπος κατόρθωσε να δαμάσει τα άγρια ζώα, να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις της φύσης. Έκανε κτήμα του τον έναρθρο λόγο. Ακόμη και η ικανότητά του να θεμελιώσει κοινωνική ζωή μνημονεύεται στα ίδια συμφραζόμενα. Και, ωστόσο, πάνω απ΄όλα αυτά υπάρχει ένα αμετακίνητο όριο- οι νόμοι της πατρικής γης και η έννομη δίκη των θεών. Ανάλογα με τη στάση του απέναντι σε αυτά, κρίνεται η αξία ή η απαξία του ανθρώπου.

Αυτό το χορικό δεν αποτελεί καμία παράβαση ανεξάρτητη από τα δραματικά συμφραζόμενα. Αν θελήσουμε να εκμαιεύσουμε κάποια σχέση με συγκεκριμένο πρόσωπο, αυτό είναι μάλλον ο Κρέων παρά ο άγνωστος δράστης της ταφής. Η στενή, όμως, συνάφεια του κομματιού με το δράμα ως σύνολο έγκειται στον προσδιορισμό των ηθικών αρχών που διέπουν τη σύγκρουση ανάμεσα στη θεία βούληση και το απόλυτο δικαίωμα της κρατικής εξουσίας.

Ο τεχνικός όρος στάσιμον υποδηλώνει ότι αρχίζοντας την ωδή, ο χορός προσέρχεται και ότι παραμένει σε ετοιμότητα  για το τραγούδι του και τις ρυθμικές κινήσεις. Η ωδή αυτή, που επωνομάστηκε «ωδή στον άνθρωπο», στάθηκε πλούσια πηγή έμπνευσης για ποιητές και φιλοσόφους. Στην πρώτη στροφή και αντιστροφή ο χορός αναφέρεται  στις υλικές κατακτήσεις του ανθρώπου, αυτές που έχουν εξωτερικό χαρακτήρα. Στη δεύτερη στροφή μεταπηδά στο πεδίο των πνευματικών αναζητήσεων, δηλαδή αυτών που έχουν εσωτερικό χαρακτήρα. Οι τρεις αυτές στροφές αποτελούν την προπαρασκευή για το ηθικό πρόβλημα που εγείρει το τελευταίο μέρος, η δεύτερη αντιστροφή των ωδών.

Ο χορός ενθουσιασμένος από την τόλμη αυτού που έθαψε τον Πολυνείκη, αρχίζει με θαυμασμό έναν ύμνο για τον άνθρωπο και τα επιτεύγματά του. Ο χορός δε λέει απερίσκεπτα τι σκέφτεται, αφήνει και διαφαίνεται, όμως ότι το δίκαιο είναι ένα και μοναδικό, το θεϊκό δίκιο. Ο θεατής έχει προβληματιστεί από το χορικό. Ανέβηκε μαζί με το χορό στα ύψη της ανθρώπινης τελειότητας και ετοιμάζεται πάλι να κατέβει στα βάθη της ανθρώπινης αδυναμίας, του ανθρώπινου πάθους, της αυθαιρεσίας, της ασέβειας.

Bertolt Brecht: « Ο άνθρωπος  όταν υποτάσσεται στη φύση- τεράστιο μεγαλούργημα. Όταν υποτάσσει το συνάνθρωπο- μέγιστο τερατούργημα».

C.M. BOWRA, Η ΣΟΦΟΚΛΕΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ: « το περίφημο αυτί άσμα για τον άνθρωπο απομονώνεται τόσος συχνά από το περιεχόμενό του, που η ιδιαίτερη δραματική του σχέση συσκοτίζεται. Δεν αποτελεί επαινετικό ύμνο για τις δυνάμεις του άνθρωπο, αλλά κάτι πιο περίπλοκο, πιο στενά συνδεδεμένο με το έργο (…) Η πράξη αυτή (της Αντιγόνης) κάνει τους γέροντες του χορού να στοχαστούν  πάνω στην παραδοξότητα της ανθρώπινης φύσης, που αποτελείται από αντιθέσεις και είναι ικανή για μεγάλα καλά και για μεγάλα κακά. Μέσα στην έκπληξή τους και την αμηχανία τους προσπαθούν να συσχετίσουν αυτό που συνέβη με αυτό που αποτελεί σχεδόν φιλοσοφία της ιστορίας, να εξηγήσουν τη δυσαρέσκειά τους πάνω σε γενικές αρχές και  συνάμα να αιτιολογήσουν τις αρχές αυτές. Οι αρχές αυτές έχουν στοιχεία από τον Πρωταγόρα. Η αναντίρρητη πρόοδος του ανθρώπου, η επιτυχία του σε πολλές σφαίρες, η κατάκτηση της φύσης και η εγκαθίδρυση από αυτόν μιας έννομης κοινωνίας, διατηρούνται και εξασφαλίζονται από την ύπαρξη νόμων».

Β Επεισόδιο

Lesky: «ο ποιητής, με έναν εξαιρετικά υπολογισμένο χειρισμό, επιβραδύνει την άμεση αντιπαράθεση των δύο αντιπάλων, που εκπροσωπούν δύο διαφορετικούς κόσμους, παρεμβάλλοντας πρώτα ένα διάλογο με το φύλακα και κατόπιν την εξαιρετικά ρεαλιστική αφήγησή του».

Μέχρι τώρα τα επιχειρήματα της Αντιγόνης είχαν ψυχολογικό χαρακτἠρα. Τώρα επιμένει σε λογικά επιχειρήματα.

Γ  Επεισόδιο

Ανάπαιστοι του χορού αναγγέλλουν την άφιξη του Αίμονα. Ο αγώνας με τον πατέρα του (631-725) παρουσιάζει τυπική δομή. Ύστερα από ένα σύντομο εισαγωγικό διάλογο, οι δύο μακρές ρήσεις, που έχουν περίπου ή (αν συνυπολογιστεί και ένα αμφίβολο κενό μετά το στίχο 690) ακριβώς την ίδια έκταση, ακολουθούνται κάθε φορά από δύο κατευναστικούς στίχους του χορού, για να περάσουν, τέλος, στη συναισθηματικά  φορτισμένη στιχομυθία.

Ο λόγος του Κρέοντα είναι μια ρήση προτρεπτική, που συνιστά υπακοή στον πατέρα και στην κρατική εξουσία. Αυτά όλα τα ταυτίζει με τον εαυτό του, όταν με εξαιρετικά αποκαλυπτικό τρόπο, δηλώνει με έμφαση ότι απαιτεί υπακοή στα σμικρὰ καὶ δίκαια καὶ τἀναντία (στα ασήμαντα και στα σωστά αλλά και στα αντίθετά τους, 667)! Η περιφρονητική αναφορά στο Δία ως προστάτη της όμαιμης συγγένειας αντιστοιχεί σε κάτι που ακούστηκε λίγο πιο πάνω (487), και προοικονομεί, όπως και εκείνο, τη σκηνή του Τειρεσία.

Η ρήση του Αίμονα, θίγοντας με πολλή προσοχή την ουσία, χαρακτηρίζεται πρώτα απ΄ όλα από βαθιά μέριμνα για τον πατέρα που ο γιος  του θέλει να τον προφυλάξει από ένα λάθος. Συγκεκριμένα μιλεί μόνο εκεί που επικαλείται (692 και πιο κάτω 733) τη μαρτυρία της πόλης, όχι μόνο για την αθωότητα αλλά και για τη φήμη της Αντιγόνης. Η κλιμάκωση των αντιθέσεων οδηγείται πολύ επιδέξια σε απόλυτη ρήξη μέσα στη στιχομυθία. Και εδώ προδίδεται το υπερθεματικό κύρος της κρατικής εξουσίας στο «εγώ είμαι το κράτος» του Κρέοντα (736, 738). Εκεί, όμως, που η σύγκρουση φτάνει στην άκρα κορύφωσή της (743), εμφανίζεται ακόμη μία φορά η αντίθεση των δύο αντίπαλων κόσμων. Ο Κρέων υπερασπίζεται την τιμή των δεσποτικών αξιωμάτων του, ενώ ο Αίμων τον μέμφεται ότι ποδοπάτησα το σεβασμό των θεών. Προς το τέλος του διαλόγου, ο Κρέων φτάνει σ’ ένα όριο εσχάτης βαναυσότητας, ενώ ο Αίμων εγκαταλείπει ορμητικά τη σκηνή με μια σχεδόν ανοιχτή απειλή ότι θα δώσει τέλος στη ζωή του.

Αν, όμως, δε μιλεί ο Αίμων για τον έρωτά του (η κλασική αττική γλώσσα με δυσκολία θα μπορούσε να εκφράσει κάτι τέτοιο), αν δεν τον εισάγει ως επιχείρημα στη σύγκρουση με τον πατέρα του, δε σημαίνει ότι δεν τον αισθάνεται κιόλας. (…)Το τρίτο στάσιμο προβάλλει ένα θέμα το οποίο έχει για τον Αίμονα την ίδια σημασία με τη φροντίδα για τη σχέση του με τον πατέρα του, αλλά στο οποίο δεν μπορεί να προσδώσει ο ίδιος αυτήν τη σημασία.

Πριν από το στάσιμο υπάρχει μια σύντομη αλλά σημαντική σκηνή  ανάμεσα στον κορυφαίο και στον Κρέοντα , που δείχνει ότι η βεβαιότητά του αρχίζει να κλονίζεται. Δε δίνει, βέβαια, ο Κρέων καμιά σημασία στην παρατήρηση του κορυφαίου ότι ο Αίμων έφυγε γεμάτος οργή με απροσδιόριστες συνέπειες, αλλά την ίδια κιόλας στιγμή ελευθερώνει την Ισμήνη. Όσο για το μίασμα που μπορεί να προκληθεί από τη φυλάκιση της Αντιγόνης μέσα σε ένα πέτρινο κοίλωμα, θα το αποφύγουν αφήνοντάς της λίγη τροφή.

Με μια δραματική άρθρωση που την έχουμε ήδη επισημάνει ως χαρακτηριστικό της τεχνικής του Σοφοκλή, δεν προωθείται άμεσα η πορεία που χαρακτηρίστηκε ως κάτω οδός του Κρέοντα, αλλά οδηγείται ως το τέλος  η γραμμή της Αντιγόνης με την παρουσίαση της πορείας της προς το θάνατο. Εμφανίζεται στη σκηνή η ηρωίδα να θρηνεί πικρά τη μοίρα της, με έναν κομμό που, έπειτα από εισαγωγικούς αναπαίστους του χορού, συγκροτείται από  δύο στροφικά διαρθρωμένα συστήματα και από μια σύντομη επωδό. Αποκρούει τα καλοπροαίρετα παρηγορητικά λόγια του χορού (839), χαρακτηρίζοντάς τα σαρκασμό, και συμφωνεί μαζί του μόνο στο σημείο εκεί που ο χορός στοχάζεται τη μοίρα που βαραίνει τον οίκο των Λαβδακιδών. Είναι πραγματικά απαράδεκτη η μικρολογία ορισμένων που δείχνουν ότι απορούν με το θρήνο της ηρωίδας. Το μεγαλείο της θυσίας της αποκαλύπτεται απόλυτα μόνο εδώ, όπου βλέπουμε τον ανθρώπινο πόνο που συνεπάγεται. Ακριβώς το γεγονός ότι η Αντιγόνη συνειδητοποιεί την πληρότητα της ζωής που θυσιάζει, τη μετατρέπει στη μορφή εκείνη  που, πέρα από την  άκαμπτη τήρηση μιας αρχής, κερδίζει το ανάστημά της μέσα στο χώρο των ζωντανών.

Albin lesky, Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

801-943

Η ενότητα αυτή αποτελεί το κύκνειο άσμα της Αντιγόνης. Η βιασύνη του Κρέοντα να τελειώνει μια ώρα νωρίτερα μαζί της την κάνει να καταλάβει ότι πλέον έχει έρθει οριστικά το τέλος. Η Αντιγόνη αρχίζει το δεύτερο θρήνο. Προσπαθεί να παρηγορηθεί ότι στο Άδη θα συναντηθεί με τα αγαπημένα πρόσωπα. Παρηγορείται που έκανε το χρέος της απέναντί τους και απέναντι στον αδερφό της. Νιώθει μόνη και εγκαταλειμμένη και κυρίως νιώθει αδικημένη, γιατί, ενώ επιτέλεσε το καθήκον της σύμφωνα με τις θεϊκές επιταγές, βλέπει να εγκαταλείπεται από τους θεούς. Αυτή η τιμωρία της για την ευσέβειά της αποτελεί κατεξοχήν το τραγικό στοιχείο. Νιώθει μετέωρη, όχι τόσο γιατί δεν υπάρχει πρόσωπο από το οποίο να πιαστεί, όσο γιατί δεν υπάρχει ιδέα πάνω στην οποία να στηριχτεί. Βλέπει να κυριαρχεί το άδικο και για μια στιγμή αμφιβάλλει και για την ίδια της τη βεβαιότητα ότι έπραξε το δίκαιο. Η Αντιγόνη μιλάει έχοντας δεχτεί το θάνατο, φεύγει, όμως, με την απορία πώς γίνεται να θριαμβεύει το άδικο απέναντι στο δίκαιο: «τι παθαίνω και από ποιους, επειδή φύλαξα το σέβας στους θεούς».

   Αν, όμως, το δράμα της Αντιγόνης, η τραγική της μοίρα, φτάνει στην κορύφωσή του, το δράμα του Κρέοντα, που θριαμβολογεί αναίσχυντα και κυνικά, μόλις ξεκινάει. Το τέλος της Αντιγόνης αποτελεί το προοίμιο για την παραπέρα κορύφωση του δράματος. Το τραγικό στοιχείο δεν είναι μόνο τα βάσανα του δίκαιου από το άδικο, είναι επίσης η μοίρα που από δικό του σφάλμα εξυφαίνει ο αλαζόνας και υβριστής Κρέοντας.

    Ο μονόλογος της Αντιγόνης δίνει την εντύπωση πως η ηρωίδα είναι αβέβαιη, συγχυσμένη πνευματικά και με νεφελωμένη σκέψη. Στην πραγματικότητα, η Αντιγόνη είναι σταθερή στις αρχές της. Είναι πικρότερη στα λόγια της, αλλά γεμάτη κουράγιο και περιφρόνηση για το θάνατο.

Ο Κρέοντας εξακολουθεί και αυτήν την κρίσιμη στιγμή να συμπεριφέρεται σκληρά και ανάλγητα, όπως δείχνουν οι διαταγές του.

Ο τραγικός μονόλογος της Αντιγόνης, από την άλλη πλευρά. Αφήνει όλο το  πάθος της ψυχής της να ξεχυθεί. Η ηρωίδα πλημμυρίζει από μια απέραντη θλίψη που πηγάζει πιο πολύ από το είδος του θανάτου, πέρα από τον ίδιο το θάνατο. Πιστεύει βαθιά πως η πράξη της είναι σωστή και θεάρεστη κι αυτό γεννά στην ψυχή της κάποια ελπίδα για το μέλλον.

Απομόνωση του ήρωα

Η σειρά των διακπληκτισμών που φέρουν αντιμέτωπους τους ήρωες με άλλα πρόσωπα, δεν έχει μοναδικό σκοπό να δώσει  στα συναισθήματά τους σαφέστερο και αυστηρότερο περίγραμμα. Έχει ακόμη σαν αποτέλεσμα τη βαθμιαία απομόνωση αυτών των ηρώων από κάθε βοήθεια και από κάθε ανθρώπινο στήριγμα. Αυτές οι πρώτες λέξεις στην αρχή της Αντιγόνης είναι πρόσκληση για κοινοπραξία. Η Αντιγόνη θα ήθελε να τη  βοηθήσει η Ισμήνη (Αντιγόνη στ. 37-38)[…] Τότε η Αντιγόνη κλείνεται στον εαυτό της, διαλέγει τη μοναξιά. Δεν θέλει να ακούσει για συνεργασία (69-70). Θ΄ αρνηθεί ακόμη και μπροστά στον κίνδυνο. Όταν η Ισμήνη θελήσει αργότερα να τη βοηθήσει, πιστή στην σρχή της η Αντιγόνη θα αρνηθεί (539).

Η Αντιγόνη είναι, λοιπόν, μόνη. Το χειρότερο, φαίνεται βυθισμένη σε ηθική μοναξιά. Κανείς δεν την καταλαβαίνει. Ο Κρέοντας, βέβαια, βλέπει στη διαγωγή της μια ξεφτισμένη ανεξαρτησία. Αλλ’ ούτε οι άλλοι την καταλαβαίνουν περισσότερο. Η Ισμήνη θα την ακολουθούσε, αν την καταλάβαινε. Ο χορός, που θα έπρεπε ωστόσο να της είναι αφοσιωμένος και να της δείχνει τη συμπάθειά του, δείχνει από τη μια άκρη ως την άλλη πλήρη ακατανοησία. Πριν μάλιστα πληροφορηθεί ποιος έκανε την απαγορευμένη πράξη, σπεύδει  να ψέξει το πνεύμα της ανυπακοής στους νόμους, είτε θείοι είναι αυτοί οι νόμοι είτε ανθρώπινοι (368).Όταν μαθαίνει πως πρόκειται για την Αντιγόνη, δεν μπορεί να πιστέψει πως παράκουσε τους νόμους και την έπιασαν ἐν ἀφροσύνη (383). Τη στιγμή μάλιστα που οδηγείται στο θάνατο, δεν μπορεί να συγκρατηθεί και να μην εκφράσει άλλη μια φορά την αποδοκιμασία του. Γύρω λοιπόν από την Αντιγόνη δεν υπάρχει κανείς. Αυτή που- έτσι το θέλησε η μοίρα της-  θα εντοιχιστεί ζωντανή σ΄ ένα έρημο τόπο, είναι, ανάμεσα στους δικούς της εγκαταλειμμένη από όλους.

Η Αντιγόνη δε δίστασε να δώσει έμφαση σε αυτήν την εγκατάλειψη. Η περήφανη Αντιγόνη πληγώθηκε τόσο, ώστε να θρηνεί δυνατά. Στην αρχή αφήνει την πίκρα της να ξεσπάσει «αλίμονο με κοροϊδεύουν»(839). Έπειτα ακολουθούν θρήνοι συγκινητικοί, επίμονοι, συνεχείς (876-882). Πιο κάτω, διακηρύσσει πάλι, για τελευταία φορά, το δίκαιο της υποθέσεως που υπηρετεί και το αίσχος αυτού του σκληρού τιμήματος (919-924).

Αλλά οι θρήνοι της, όσο συγκινητικοί και αν είναι, δεν εξαπατούν. Η Αντιγόνη υποφέρει από τη μοναξιά της. Αλλά την επιζήτησε από την αρχή και τη δέχεται με καρτερία. Παραπονείται, αλλά βαδίζει στο θάνατο αποφασιστικά, Με άλλα λόγια η οδύνη, που πηγάζει από τη μοναξιά, είναι η ομολογία και η συνέπεια του  ηρωικού θάρρους. Είναι το αντίστροφο του μεγαλείου.

Αυτή, λοιπόν, η διπλή αξία βρίσκεται κάθε στιγμή στο έργο του Σοφοκλή. Όλοι οι ήρωές του είναι γενναιότεροι του συνηθισμένου και όλοι παλεύουν μέσα στη μοναξιά που τους αξιώνει ο ηρωισμός τους.

Jacqueline De Romilly, AΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Σοφοκλέους  ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μετάφραση

Πρόλογος (1-99)

1.    ΑΝ. Πολυαγαπημένη μου αδερφή μου, Ισμήνη, άραγε ξέρεις αν υπάρχει καμιά από τις συμφορές που μας κληροδότησε ο Οιδίποδας και να μην την έστειλε ο Δίας σε εμάς που είμαστε ακόμη στη ζωή; Γιατί τίποτε ούτε δυσάρεστο ούτε χωρίς συμφορά ούτε ντροπή ούτε επονείδιστο δεν υπάρχει, που εγώ να μην έχω δει μέσα στα δικά σου και στα δικά μου βάσανα. Και τώρα, τι είναι πάλι αυτή η διαταγή που λένε ότι διακήρυξε ο στρατηγός σ΄ ολόκληρη την πόλη; Ξέρεις τίποτε και έχεις ακούσει; Ή σου διαφεύγει την προσοχή ότι κακά που ταιριάζουν στους εχθρούς απειλούν τους αγαπημένους μας;

11. ΙΣ. Σ΄ εμένα τουλάχιστον κανείς λόγος ,Αντιγόνη, για τους       αγαπημένους ούτε ευχάριστος ούτε δυσάρεστος δεν έφτασε, αφότου δυο εμείς στερηθήκαμε τα δυο μας αδέρφια, που σκοτώθηκαν σε μια μέρα με αμοιβαίο φόνο όταν όμως ο στρατός των Αργείων τράπηκε σε φυγή τη νύχτα αυτή, δεν ξέρω τίποτε περισσότερο, ούτε ότι είμαι πιο ευτυχισμένη ούτε πιο δυστυχισμένη.

ΑΝ. Ήμουν σίγουρη και γι΄ αυτό σε προσκάλεσα έξω από τις εξώπορτες του ανακτόρου (δηλαδή της αυλής), για να (το) ακούσεις μόνη.

20. Τι συμβαίνει όμως; Γιατί δείχνεις ότι κάποια είδηση σε βασανίζει.

ΑΝ. Γιατί ο Κρέοντας από τα δυο μας τα αδέρφια έκρινε τον ένα άξιο ταφής, ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί; Τον Ετεοκλή, όπως λένε, αφού του φέρθηκε με δίκαιη κρίση και σύμφωνα με τη θρησκευτική συνήθεια, διέταξε να τον θάψουν, ώστε να είναι τιμημένος στους κάτω νεκρούς, αλλά το κορμί του Πολυνείκη, ο οποίος πέθανε με αξιολύπητο τρόπο, λένε ότι έχει διακηρυχθεί στους πολίτες κανείς να μην τον θάψει και να μην τον κλάψει, αλλά να τον αφήσουν άκλαυτο, άταφο, ευχάριστο εύρημα για τα όρνια, που λαίμαργα ψάχνουν για την τροφή τους.

31. Τέτοια, λένε, έχει κηρύξει δημόσια ο καλός ο Κρέοντας για σένα και για μένα, λέω και για μένα, και (λένε) ότι έρχεται εδώ, για να διακηρύξει δημόσια αυτά σε όσους δεν (τα) ξέρουν, ώστε να είναι καθαρά και ότι θεωρεί το ζήτημα όχι ως κάτι ασήμαντο, αλλά όποιον τυχόν τολμήσει να κάνει κάτι από αυτά, ότι τον περιμένει θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό στην πόλη. Έτσι έχουν αυτά για σένα και θα αποδείξεις γρήγορα είτε είσαι από ευγενική γενιά και γενναία στο ήθος ή τιποτένια από ευγενική γενιά.

ΙΣ. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, δύστυχη, τι όφελος θα μπορούσα να εγώ φέρω, με το να χαλαρώνω ή να σφίγγω τον κόμπο;

ΑΝ. Σκέψου αν θα με βοηθήσεις και θα συνεργαστείς μαζί μου.

ΙΣ. Για ποια τέλος πάντων επικίνδυνη πράξη (μιλάς);Τι τάχα έχεις στο μυαλό σου;

ΑΝ. (Σκέψου) αν θα σηκώσεις το νεκρό μαζί με αυτό εδώ το χέρι.

ΙΣ. Αλήθεια, σκέφτεσαι να θάψεις αυτόν, αν και απαγορεύεται ρητά στους πολίτες;

ΑΝ. Τον δικό μου, βέβαια, και τον δικό σου αδερφό, αν εσύ δε θέλεις γιατί, βέβαια, δε θα κατηγορηθώ ότι τον πρόδωσα.

ΙΣ. Παράτολμη\ δυστυχισμένη, ενώ το έχει απαγορεύσει ο Κρέοντας;

ΑΝ. Αλλά αυτός δεν έχει κανένα δικαίωμα να με εμποδίσει να θάψω τους δικούς μου.

ΙΣ. Αλίμονο σκέψου, αδερφή, πόσο μισητός και ντροπιασμένος μας χάθηκε ο πατέρας, για τα αμαρτήματα που μόνος του έφερε στο φως, αφού χτύπησε δυνατά τα δυο του μάτια ο ίδιος με το ίδιο του το χέρι έπειτα, μητέρα και γυναίκα, διπλό όνομα, με πλεκτή θηλιά πεθαίνει ντροπιασμένη και τρίτο κακό, οι δυο αδερφοί μας, που αλληλοσκοτώθηκαν μέσα σε μια μέρα, οι δυστυχισμένοι, βρήκαν αμοιβαίο θάνατο, με χέρια που σήκωσαν ο ένας εναντίον του άλλου. Και τώρα, πάλι, σκέψου πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε εμείς οι δυο που έχουμε μείνει ολομόναχες, αν, παραβιάζοντας το νόμο, παραβούμε την απόφαση (του βασιλιά) ή τη βασιλική εξουσία. Αλλά πρέπει να σκεφτείς το εξής, ότι δηλαδή από τη μια γεννηθήκαμε γυναίκες και από την άλλη δεν μπορούμε να τα βάζουμε με άντρες και έπειτα ότι κυβερνιόμαστε από ισχυρότερους, ώστε να υπακούμε σε αυτά και ακόμη πικρότερα από αυτά. Εγώ, τουλάχιστον, παρακαλώντας αυτούς που είναι στον κάτω κόσμο να με συγχωρούν, επειδή κάνω αυτά, χωρίς τη θέλησή μου, θα υπακούσω στους άρχοντες γιατί είναι ανόητο εντελώς το να κάνει κάποιος ανώτερα από τις δυνάμεις του.

ΑΝ. Ούτε θα σε παρακαλούσα ούτε θα δεχόμουν με ευχαρίστηση τη  70. σύμπραξή σου, αν ήθελες ακόμη να συνεργαστείς. Μα έχε όποια γνώμη θέλεις, εκείνον όμως θα θάψω εγώ θα είναι ωραίο για μένα να θάψω τον αδερφό μου και να πεθάνω. Μαζί του αγαπημένη θα  αναπαύομαι πλάι σ΄ αγαπημένο, αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία γιατί είναι περισσότερος ο χρόνος που πρέπει να είμαι αρεστή σ΄ αυτούς που είναι στον κάτω κόσμο από αυτούς που είναι εδώ. Γιατί εκεί θα βρίσκομαι αιώνια αν, όμως, εσύ το κρίνεις σωστό, περιφρόνα όσα είναι τίμια για τους θεούς.

ΙΣ. Εγώ, βέβαια, δεν (τα) περιφρονώ, από τη φύση μου, όμως, είμαι ανίκανη να ενεργώ παρά τη θέληση των πολιτών.

80. ΑΝ. Εσύ, βέβαια, αυτά να προφασίζεσαι εγώ ,όμως, λοιπόν, θα πάω, για να σωρεύσω χώμα και να σχηματίσω\ σηκώσω τάφο για τον πολυαγαπημένο (μου) αδερφό.

ΙΣ. Αλίμονο, δυστυχισμένη, πόσο φοβάμαι για σένα.

ΑΝ. Μη φοβάσαι για μένα για τη δική σου τη μοίρα φρόντιζε.

84. ΙΣ. Τουλάχιστον, βέβαια, μην αποκαλύψεις σε κανέναν αυτό το έργο, αλλά κράτησέ το μυστικό, το ίδιο θα κάνω και εγώ.

ΑΝ. Αλίμονο, διακήρυξέ το σε όλους πολύ πιο μισητή θα είσαι, αν σιωπήσεις, αν δε διαλαλήσεις σε όλους αυτά εδώ.

ΙΣ. Έχεις θερμή καρδιά για ψυχρά πράγματα.

ΑΝ. Αλλά ξέρω ότι είμαι αρεστή σε εκείνους που πρέπει περισσότερο να αρέσω.

90. ΙΣ. Αν θα έχεις και τη δύναμη αλλά επιδιώκεις\ επιθυμείς ακατόρθωτα πράγματα.

ΑΝ. Θα σταματήσω, λοιπόν, όταν πια δε (θα) έχω τη δύναμη καθόλου.

ΙΣ. Καθόλου, όμως, δεν πρέπει να κυνηγά κάποιος τα ακατόρθωτα.

ΑΝ. Αν θα πεις αυτά\ θα συνεχίσεις να λες, θα μισηθείς και από μένα και δίκαια θα σε μισεί για πάντα ο νεκρός. Αλλά άφησε εμένα και την αφροσύνη μου να πάθω αυτό το κακό γιατί τίποτε τόσο φοβερό δε θα πάθω, ώστε να μην πεθάνω έντιμα.

ΙΣ. Αλλά, αν έτσι κρίνεις, πήγαινε αλλά να ξέρεις αυτό, ότι δηλαδή πηγαίνεις αλόγιστη, όμως αληθινά αγαπημένη στους αγαπημένους.

Α Επεισόδιο  (280-331)

ΚΡ. Πάψε, προτού με γεμίσεις με θυμό με τα λόγια σου, μήπως αποδειχτείς άμυαλος, αν και είσαι γέρος. Γιατί λες πράγματα μη ανεκτά, λέγοντας ότι οι θεοί προνοούν γι΄ αυτόν το νεκρό. Ποιο από τα δυο, τον έθαπταν , επειδή τον τιμούσαν υπερβολικά ως ευεργέτη, αυτόν που ήρθε για να πυρπολήσει τους περίστυλους ναούς και τα αφιερώματα και να ρημώσει τη γη εκείνων και να καταλύσει τους νόμους; Ή μήπως βλέπεις οι θεοί να τιμούν τους κακούς; Δεν είναι δυνατό αλλά και από την πρώτη στιγμή της βασιλείας μου, άντρες στη 290. πόλη που με δυσκολία υπέφεραν τη διαταγή μου, σιγομουρμούριζαν εναντίον μου κρυφά, κουνώντας το κεφάλι, ούτε έβαζαν υπάκουα τον τράχηλο κάτω από το ζυγό, ώστε να πειθαρχήσουν σε μένα. Γνωρίζω πολύ καλά ότι αυτοί έκαναν αυτά, παρασυρμένοι από αυτούς με χρήματα. Γιατί κανένας κακός θεσμός δε φύτρωσε στους ανθρώπους σαν το χρήμα. Αυτό και πόλεις κυριεύει, αυτό ξεσπιτώνει άντρες, αυτό καθοδηγεί και διαστρέφει τις δίκαιες γνώμες των ανθρώπων να στρέφονται σε αισχρές πράξεις και δείχνει στους ανθρώπους να κάνουν πανουργίες και κάθε ανόσιο έργο να γνωρίζουν. Όσοι, όμως, πληρώθηκαν και έκαναν αυτά αργά ή γρήγορα πέτυχαν, ώστε να τιμωρηθούν. Αλλά αν, βέβαια, τιμώ και σέβομαι ακόμη το Δία, να γνωρίζεις αυτό καλά και με όρκο σου το λέω, αν δε βρείτε και παρουσιάσετε στα μάτια μου \ ενώπιόν μου τον αυτουργό αυτού εδώ του τάφου, δε θα είναι αρκετός για σας μόνο ο θάνατος, πριν ζωντανοί στην κρεμάλα φανερώσετε αυτήν τη παρανομία, για να αρπάζετε, αφού μάθετε από πού πρέπει να ζητάτε το κέρδος στο εξής και για να μάθετε ότι δεν πρέπει να αγαπάτε το κέρδος από παντού. Γιατί μπορείς να δεις από τα παράνομα κέρδη τους περισσότερους να καταστρέφονται παρά να έχουν σωθεί.

ΦΥ. Θα επιτρέψεις να μιλήσω ή να φύγω, κάνοντας μεταβολή, χωρίς να πω τίποτε;

ΚΡ. Δεν ξέρεις ότι και τώρα ενοχλητικά μιλάς;

ΦΥ. Ενοχλείσαι στα αυτιά (σου) ή στην ψυχή (σου);

ΚΡ. Τι, λοιπόν, προσπαθείς να καθορίσεις που είναι η λύπη μου;

ΦΥ. Ο δράστης σε λυπεί στην ψυχή, εγώ, όμως, στα αυτιά.

320. ΚΡ. Αλίμονο, πόσο φαίνεται ότι γεννήθηκες φλύαρος.

ΦΥ. Σε καμιά περίπτωση δεν έχω κάνει αυτήν τη πράξη.

ΚΡ. Και μάλιστα, αφού πούλησες την ψυχή σου για χρήματα.

ΦΥ. Αλίμονο είναι φοβερό να σχηματίζει εσφαλμένες αντιλήψεις εκείνος που παίρνει αποφάσεις.

ΚΡ. Κάνε τώρα\ λοιπόν  τον έξυπνο με τη λέξη δόξα αν, όμως , δε μου αποκαλύψετε τους δράστες αυτής της πράξης, θα διακηρύξετε ότι τα ανέντιμα κέρδη φέρνουν συμφορές.

ΦΥ. Αλλά μακάρι να βρεθεί (ο δράστης) και κάτι περισσότερο είτε, όμως, βέβαια πιαστεί είτε όχι, αυτό βέβαια θα το κρίνει η τύχη, με κανέναν τρόπο δε θα με δεις  να ξανάρθω εδώ. Γιατί τώρα που σώθηκα, χωρίς  να το περιμένω και να το ελπίζω, χρωστώ στους θεούς μεγάλη ευγνωμοσύνη.

 Β επεισόδιο

441. ΚΡ. Σε σένα, λοιπόν, σε σένα μιλώ, που σκύβεις το κεφάλι στο έδαφος, ομολογείς ή αρνείσαι ότι έκανες αυτά;

ΑΝ. Και ομολογώ ότι το έκανα και δεν αρνούμαι ότι δεν (το έκανα).

ΚΡ. Συ, βέβαια, μπορείς να πας όπου θέλεις, εντελώς απαλλαγμένος από τη βαριά κατηγορία εσύ, όμως, πες μου όχι με πολυλογία αλλά σύντομα, γνώριζες ότι έχει διακηρυχθεί να μην κάνεις αυτά;

ΑΝ. Το ήξερα πώς ήταν δυνατό να μην το ξέρω; Γιατί ήταν φανερά.

ΚΡ. Και, λοιπόν, τολμούσες να παραβαίνεις αυτούς εδώ τους νόμους;

450. ΑΝ. Ναι, γιατί δεν ήταν ο Δίας που μου πρόσταξε αυτά ούτε η Δίκη που κατοικεί μαζί με τους θεούς του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους μεταξύ των ανθρώπων ούτε νόμιζα ότι οι διαταγές σου  έχουν τόσο μεγάλη δύναμη, ώστε να μπορείς εσύ, αν και είσαι θνητός, να ξεπεράσεις τους άγραφους και απαρασάλευτους νόμους των θεών. Γιατί, βέβαια, δεν ισχύουν σήμερα και χθες, αλλά έχουν αιώνια ισχύ και κανείς δε γνωρίζει από πότε φανερώθηκαν. Εγώ δεν είχα σκοπό γι΄ αυτά να τιμωρηθώ μπροστά στους θεούς, από φόβο για την αλαζονεία κανενός άντρα

460 γιατί ήξερα πολύ καλά πως θα πεθάνω, πώς όχι; Ακόμη και αν εσύ δεν το είχες διακηρύξει δημόσια. Αν, όμως, θα πεθάνω πρόωρα, εγώ το θεωρώ κέρδος αυτό γιατί όποιος ζει σε μεγάλη δυστυχία, όπως εγώ, πώς αυτός εδώ, αν πεθάνει, δεν είναι κερδισμένος; Έτσι, εμένα, βέβαια, καθόλου δε με λυπεί να έχω αυτήν  τη μοίρα αλλά, αν  ανεχόμουν να μένει άταφο το πτώμα του αδερφού μου μετά το θάνατό του, θα θλιβόμουν για ΄κείνα γι ΄αυτά, όμως, δε θλίβομαι. Αν, όμως, φαίνομαι 470. σε  σένα ότι  τυχαίνω να κάνω ανοησίες, ίσως θεωρούμαι μωρή από έναν μωρό.

ΧΟ. Ο χαρακτήρας της κόρης φαίνεται πως είναι σκληρός από σκληρό πατέρα και δε γνωρίζει να υποχωρεί στις συμφορές.

ΚΡ. Αλλά μάθε, βέβαια, ότι τα πιο αλύγιστα φρονήματα συχνά ταπεινώνονται και μπορείς να δεις τον πάρα πολύ σκληρό σίδηρο πυρακτωμένο, ώστε να γίνει άκαμπτος, να σπάει και να συντρίβεται τις πιο πολλές φορές. Και γνωρίζω ότι τα αγριεμένα άλογα δαμάζονται με μικρό χαλινάρι γιατί, δεν επιτρέπεται να περηφανεύεται όποιος είναι δούλος των άλλων.

480. Αυτή, όμως, ήξερε καλά να αυθαδιάζει τότε, όταν παραβίαζε τους νόμους που (έχουν θεσπιστεί και) ισχύουν και αυτό εδώ είναι δεύτερη αλαζονεία, αφού (τα) έχει κάνει, να καυχιέται μ΄ αυτά και να χλευάζει με το κατόρθωμά (της). Αλήθεια, τώρα εγώ, βέβαια, δεν είμαι άντρας, αυτή, όμως, (είναι) άντρας, αν θα εξακολουθεί να μένει η νίκη αυτή χωρίς τιμωρία. Αλλά είτε είναι (κόρη) της αδερφής είτε πλησιέστερη συγγενείς από όλους τους συγγενείς και αυτή και η αδερφή της δε θα ξεφύγουν από τον πιο κακό θάνατο και γιατί, λοιπόν,(490) εξίσου κατηγορώ εκείνη ότι, δηλαδή, σκέφτηκε και σχεδίασε αυτήν εδώ την ταφή. Φωνάξτε κι αυτήν γιατί την είδα πριν από λίγο μέσα λυσσασμένη και να μην ελέγχει το λογικό της. Και η ψυχή αυτών που μηχανεύονται  άσχημες πράξεις στο σκοτάδι συνήθως προδίδεται ως ένοχη. Μισώ, όμως, βέβαια και όταν, αφού συλληφθεί κάποιος την ώρα που κάνει το κακό, έπειτα θέλει να παρουσιάζει αυτό ως ωραίο.

ΑΝ. Θέλεις κάτι χειρότερο ή να με συλλάβεις και να με θανατώσεις;

ΚΡ. Εγώ, τουλάχιστον, καθόλου εφόσον έχω αυτό, (τα) έχω όλα.

ΑΝ. Γιατί, λοιπόν, αργείς (να με θανατώσεις); Γιατί τίποτε από τα δικά σου λόγια δεν είναι αρεστό σε μένα, μακάρι να μη μου είναι ποτέ ευχάριστο,(500) και έτσι και τα δικά μου είναι φυσικό να σου είναι δυσάρεστα. Και όμως, από πού, βέβαια, θα μπορούσα να αποκτήσω λαμπρότερη δόξα παρά θάβοντας τον αδερφό (μου); Όλοι αυτοί θα ομολογούσαν ότι τους αρέσει αυτό, αν δεν τους έκλεινε ο φόβος τη γλώσσα. Αλλά ο τύραννος, εκτός από τα πολλά άλλα πλεονεκτήματα που έχει, μπορεί ακόμη να κάνει και να λέει αυτά που θέλει.

ΚΡ. Σύ μόνη απ΄ αυτούς  εδώ τους Καδμείους βλέπεις αυτό.

ΑΝ. Το βλέπουν και αυτοί για χάρη σου όμως κλείνουν το στόμα.

510. Και εσύ δεν ντρέπεσαι που σκέφτεσαι διαφορετικά απ΄ αυτούς εδώ;

ΑΝ. (Δεν ντρέπομαι), γιατί δεν είναι καθόλου\ καμιά ντροπή να τιμά κάποιος τους αδερφούς.

ΚΡ. Δεν ήταν, λοιπόν, αδερφός και αυτός που σκοτώθηκε απέναντι ακριβώς;

ΑΝ. Αδερφός, και από την ίδια μάνα και τον ίδιο πατέρα.

ΚΡ. Πώς, λοιπόν, σε εκείνον προσφέρεις τιμές, που είναι ασέβεια;

ΑΝ. Δε θα συμφωνήσει μ΄ αυτά ο σκοτωμένος.

ΚΡ. Αν, βέβαια, τιμάς αυτόν εξίσου με τον ασεβή.

ΑΝ. Γιατί καθόλου δε χάθηκε ως δούλος, αλλά ως αδερφός.

ΚΡ. Προσπαθώντας όμως να υποτάξει αυτήν εδώ τη χώρα εκείνος όμως υπερασπίζοντάς την.

ΑΝ. Ο Άδης, όμως, ποθεί ίδια θέση για τους νόμους.

520. Αλλά δεν είναι ο καλός ίσος με τον κακό, ώστε να λάβει την ίδια τιμή.

ΑΝ. Ποιος ξέρει αν αυτά εδώ είναι δίκαια στον Άδη;

ΚΡ. Δεν είναι, βέβαια, ποτέ ο εχθρός φίλος, ούτε όταν πεθάνει.

ΑΝ. Δε γεννήθηκα, βέβαια, για να συμμερίζομαι το μίσος, αλλά για να αγαπώ μαζί με τους άλλους.

ΚΡ. Όταν πας, λοιπόν, στον κάτω κόσμο, αν πρέπει να αγαπάς, αγάπα εκείνους όσο ζω, όμως, εγώ, δε θα κυριαρχήσει γυναίκα.

ΧΟ. Αλλά να, μπροστά στις πύλες αυτή εδώ η Ισμήνη, χύνοντας κάτω δάκρυα αδερφικής αγάπης και πάνω από τα φρύδια της ένα σύννεφο

530. ασχημίζει το κατακόκκινο πρόσωπό της, βρέχοντας τα ωραία μάγουλα.

ΚΡ. Εσύ, όμως, που, σαν οχιά κρυμμένη στο σπίτι (μου), μου έπινες αίμα κρυφά, ούτε ήξερα ότι έτρεφα δυο καταστροφές και επαναστάτριες εναντίον του θρόνου, εμπρός, λοιπόν, πες μου, θα ομολογήσεις και εσύ ότι συμμετείχες σ΄ αυτήν εδώ την ταφή ή θα ορκιστείς ότι δεν ξέρεις τίποτε;

 ΙΣ. Έχω κάνει τη πράξη, αν, βέβαια, αυτή εδώ συμφωνεί, και συμμετέχω και δέχομαι την κατηγορία.

ΑΝ. Δε θα το επιτρέψει, όμως, βέβαια, αυτό η δικαιοσύνη, επειδή ούτε θέλησες ούτε εγώ σ΄ έκανα συνεργό μου.

540. ΙΣ. Αλλά, μέσα στις συμφορές σου, δεν ντρέπομαι να κάνω τον εαυτό μου συμμέτοχο στο πάθημά (σου).

ΑΝ. Ο Άδης και οι νεκροί του κάτω κόσμου ξέρουν καλά ποιοι έκαναν αυτήν τη πράξη (της ταφής) αυτήν, όμως, που αγαπά με τα λόγια δεν τη θεωρώ δικό μου άνθρωπο.

ΙΣ. Με κανέναν τρόπο, αδερφή μου, μη μου στερήσεις την ταφή μαζί σου και να εξαγνίσω το νεκρό.

ΑΝ. Αρνούμαι να πεθάνεις μαζί μου και ούτε να οικειοποιείσαι αυτά που δεν άγγιξες θα είναι αρκετό ότι θα πεθάνω εγώ.

ΙΣ. Και ποια χαρά θα έχω στη ζωή, αν στερηθώ εσένα;

ΑΝ. Ρώτα τον Κρέοντα γιατί εσύ νοιάζεσαι γι΄ αυτόν.

550. ΙΣ. Γιατί με πικραίνεις μ΄ αυτά, χωρίς να ωφελείσαι καθόλου;

ΑΝ. Πονώντας, λοιπόν, τουλάχιστον, αν γελώ εις βάρος σου.

ΙΣ. Σε τι λοιπόν θα μπορούσα να σε ωφελήσω, έστω και τώρα;

ΑΝ. Σώσε τον εαυτό σου δεν αρνούμαι από φθόνο να γλιτώσεις.

ΙΣ. Αλίμονο, η δυστυχισμένη, και να στερηθώ τη μοίρα σου;

ΑΝ. Γιατί εσύ, βέβαια, προτίμησες να ζεις, εγώ, όμως, να πεθάνω.

ΙΣ. Αλλά όχι χωρίς να εκφράσω, βέβαια, τις δικαιολογίες μου.

ΑΝ. Εσύ, βέβαια, φαινόσουν ότι σκέφτεσαι σωστά στα μάτια αυτών εδώ, εγώ, όμως, στα μάτια των άλλων.

ΙΣ. Και όμως, το παράπτωμα και για τις δυο μας θα είναι το ίδιο.

ΑΝ. Να έχεις θάρρος συ απ΄ τη μια ζεις, η δική μου, όμως, ψυχή (560) έχει πεθάνει από παλιά, ώστε να ωφελώ τους νεκρούς.

ΚΡ. Αυτές οι κόρες λέω ότι η μια πριν από λίγο έχει αποδειχτεί άμυαλη, η άλλη από την πρώτη στιγμή της γέννησής της.

ΙΣ. Γιατί ποτέ, βασιλιά, δε μένει ούτε η φρόνηση που έχουμε έμφυτη σ΄ αυτούς που δυστυχούν, αλλά χάνεται.

ΚΡ. Εσένα, λοιπόν, σε σάλεψε, από τη στιγμή που προτίμησες να κάνεις κακά έργα μαζί με κακούς.

ΙΣ. Γιατί πώς μπορώ μόνη μου να ζήσω, χωρίς αυτήν εδώ;

ΚΡ. Αλλά μη  λες, όμως, αυτή εδώ γιατί δεν υπάρχει πια.

ΙΣ. Αλλά θα σκοτώσεις τη μνηστή του παιδιού σου;

ΚΡ. Γιατί και τα χωράφια άλλων είναι κατάλληλα για καλλιέργεια.

570. ΙΣ. Όμως ο γάμος με άλλη δε θα είναι τόσο ταιριαστός όσο μεταξύ εκείνου και αυτής.

ΚΡ. Εγώ μισώ τις κακές γυναίκες για τους γιους (μου).

ΑΝ. Πολυαγαπημένε Αίμονα, πόσο σε προσβάλλει ο πατέρας (σου).

ΚΡ. Πολύ, βέβαια, με λυπείς και εσύ και ο γάμος σου.

ΧΟ. Αλήθεια, λοιπόν, θα στερήσεις το παιδί σου απ΄ αυτή εδώ;

ΚΡ. Ο Άδης είναι αυτός που θα σταματήσει αυτούς εδώ τους γάμους για μένα.

ΧΟ. Έχει αποφασιστεί, όπως φαίνεται, να πεθάνει αυτή εδώ.

ΚΡ. Και από σένα, βέβαια, και από μένα. Μη χρονοτριβείτε πια, αλλά φέρτε τις μέσα, δούλοι και αυτές εδώ οι γυναίκες πρέπει (580) να είναι δεμένες και όχι ελεύθερες. Γιατί και οι τολμηροί επιδιώκουν, βέβαια, να ξεφύγουν, όταν βλέπουν πια το θάνατο κοντά στη ζωή τους.

Γ επεισόδιο

635. Αίμων: Πατέρα, δικός σου είμαι και εσύ με καθοδηγείς σωστά, έχοντας σωστές σκέψεις, τις οποίες εγώ, βέβαια, θα ακολουθήσω. Γιατί κανένα γάμο δε θα θεωρήσω τόσο σπουδαίο, ώστε να τον βάλω πάνω από τη δική σου σωστή καθοδήγηση.

ΚΡ. Παιδί (μου), αυτή, βέβαια, τη γνώμη πρέπει να έχεις, να

640. ακολουθείς σ΄ όλα την πατρικά συμβουλή. Γιατί γι΄ αυτό εύχονται οι άντρες\ άνθρωποι, αφού αποκτήσουν υπάκουα παιδιά, να (τα) έχουν στα σπίτια (τους), και για να εκδικούνται τους εχθρούς και να τιμούν το φίλο, όπως ακριβώς ο πατέρας. Όποιος, όμως, γεννάει άχρηστα παιδιά, τι άλλο θα έλεγες πως γέννησε αυτός (ο άνθρωπος) παρά βάσανα για τον εαυτό του, πολύ όμως γέλιο για τους εχθρούς του; Ποτέ μην αλλάξεις, γιε (μου), τις τωρινές σου, βέβαια,  σκέψεις από έρωτα για μια γυναίκα, γνωρίζοντας ότι αυτό γίνεται (650) παγερό

αγκάλιασμα, δηλαδή μια γυναίκα, όταν είναι κακή σύζυγος στο σπίτι. Γιατί, τι θα μπορούσε να γίνει μεγαλύτερη πληγή, παρά ο κακός φίλος; Αλλά περιφρονώντας την και σαν να ήταν εχθρός σου, άφησε αυτήν την κόρη στον Άδη, να παντρεύεται κάποιον. Γιατί, αφού εγώ έπιασα αυτήν επ΄ αυτοφώρω να παραβαίνει τη διαταγή μου μόνη απ΄ όλους τους πολίτες, δε θα βγω, βέβαια, ψεύτης μπροστά σ΄ όλους τους πολίτες, αλλά θα τη θανατώσω. Γι΄ αυτά, ας επικαλείται το Δία, τον προστάτη της συγγένειας γιατί, λοιπόν, αν θα αναθρέψω, βέβαια, τους φυσικούς συγγενείς (μου), (660) ώστε να είναι απείθαρχοι, θα ανέχομαι πολύ πιο απείθαρχους τους ξένους. Γιατί όποιος\ αν κάποιος στους δικούς του είναι καλός, θα φανεί και στην πόλη δίκαιος. Αν κάποιος, όμως, αυθαιρετώντας, ή παραβιάζει τους νόμους ή σχεδιάζει να δίνει διαταγές σ΄ αυτούς που κυβερνούν, δεν είναι δυνατό να επαινείται από μένα. Αλλά όποιον η πόλη εκλέξει άρχοντα, πρέπει να τον υπακούουν όλοι και στα μικρά και στα δίκαια και στα αντίθετά τους. Και εγώ θα μπορούσα να πιστέψω ότι ένας τέτοιος άντρας θα είχε τη θέληση να κυβερνά καλά και καλά να κυβερνιέται, και ότι, αν έχει παραταχθεί στη θύελλα της μάχης, θα έμενε πιστός και γενναίος σύντροφος. Δεν υπάρχει, όμως, μεγαλύτερο κακό από την αναρχία αυτή εξολοθρεύει τις πόλεις, αυτή καταστρέφει τα σπίτια, αυτή κάνει να σπάσει η παράταξη και να τραπεί σε άτακτη φυγή ο συμμαχικός στρατός η πειθαρχία, όμως, σώζει τους πολλούς αυτών που πειθαρχούν. Έτσι, πρέπει να υπερασπίζεται κανείς τους νόμους και με κανένα τρόπο δεν πρέπει να νικιέται ένας άντρας από μια γυναίκα γιατί είναι προτιμότερο να χάσουμε την εξουσία από έναν άντρα, (680) αν βέβαια είναι ανάγκη, και δε θα θεωρηθούμε κατώτεροι από γυναίκες.

ΧΟ. Σ΄ εμάς, βέβαια, αν από τα γηρατειά δεν έχουμε χάσει το νου, φαίνεται ότι μιλάς σωστά γι΄ αυτά που λες.

ΑΙ. Πατέρα, οι θεοί προικίζουν τους ανθρώπους με μυαλό, το πιο πολύτιμο απ΄ όλα τα πράγματα που υπάρχουν. Εγώ, όμως, ούτε θα μπορούσα και μακάρι να μη μάθω να πω ότι εσύ δε λες σωστά αυτά εδώ θα μπορούσε, όμως, και κάποιος άλλος να έχει κάποια σωστή σκέψη. Όπως και να  ΄ναι, από τη φύση μου έχω χρέος να προσέχω από πριν για σένα όσα λέει κάποιος ή κάνει κάποιος ή μπορεί να κατηγορεί (690) γιατί το βλέμμα σου προκαλεί φόβο στον απλό πολίτη για τέτοια λόγια, ώστε να μην ευχαριστιέσαι, ακούγοντας αυτά. Σ΄ εμένα, όμως, είναι δυνατόν να ακούω αυτά, εξαιτίας της ασημότητας της θέσης μου, πόσο, δηλαδή, η πόλη θρηνεί ην κόρη αυτή, λέγοντας πόσο ατιμωτικά πεθαίνει, σαν να ήταν η χειρότερη από όλες τις γυναίκες για μια τόσο ένδοξη πράξη γιατί τον αδερφό της, πεσμένο μέσα στο αίμα, άταφο, δεν άφησε να χαθεί από τα άγρια σκυλιά ούτε από κάποιο όρνιο δεν αξίζει αυτή να τιμηθεί (700) με λαμπρή τιμή; Τέτοιε φήμη σκοτεινή κυκλοφορεί κρυφά. Για μένα, όμως, πατέρα, δεν υπάρχει κανένα πολυτιμότερο απόκτημα από τη δική σου ευτυχία γιατί, ποια χαρά είναι μεγαλύτερη από τα παιδιά από τη δόξα του ευτυχισμένου πατέρα ή ποιο για τον πατέρα απ΄ την πλευρά των παιδιών; Μη, λοιπό, έχεις τώρα μόνον έναν τρόπο σκέψης, αυτό που λες εσύ και κανέναν άλλο, ότι, δηλαδή, αυτό είναι σωστό γιατί όσοι νομίζουν ότι μόνο αυτοί σκέφτονται σωστά ή ότι έχουν γλώσσα ή  ψυχή που δεν έχουν άλλοι, αυτοί, (710) όταν ανοιχτούν και εξεταστούν σε βάθος, βρίσκονται ότι είναι άδειοι. Αλλά, και αν ακόμη κάποιος είναι σοφός, το να μαθαίνει πολλά δεν είναι καθόλου ντροπή και το να μην παρατραβάει το σκοινί. Βλέπεις κοντά σε ορμητικό ρεύμα πώς όσα από τα δέντρα υποχωρούν διασώζουν τα κλαδιά (τους), αυτά όμως που αντιστέκονται χάνονται σύρριζα. Και, επίσης, όποιος τεντώνει πολύ τα πανιά του πλοίου, (ώστε να το συγκρατούν γερά), και δεν τα χαλαρώνει καθόλου στον άνεμο, αφού αναποδογυρίσει το πλοίο, ταξιδεύει στο εξής με ανεστραμμένο το κατάστρωμα του πλοίου. Αλλά δώσε τόπο στην οργή και άλλαξε γνώμη. Γιατί, κι αν μπορώ και εγώ να προσθέσω κάποια γνώμη, παρότι νεότερος, εγώ, βέβαια, λέω ότι το πιο καλό είναι να γεννιέται κανείς πάνσοφος αν, όμως, λοιπόν (δε γεννήθηκε τέτοιος) γιατί συνήθως δε συμβαίνει έτσι, είναι καλό να μαθαίνει κανείς απ΄ όσους μιλούν ορθά.

ΧΟ. Βασιλιά, και εσύ είναι λογικό να ακούσεις, αν λέει κάτι ορθό, και εσύ πάλι αυτόν εδώ γιατί έχουν ειπωθεί σωστές απόψεις (και) από τους δυο.

ΚΡ. Σ΄ αυτήν την ηλικία και θα διδαχτούμε, λοιπόν, να σκεφτόμαστε σωστά από άντρα τόσο νέο στην ηλικία;

ΑΙ. Να μη διδαχτείς τίποτε το άδικο και αν  εγώ είμαι νέος, δεν πρέπει να εξετάζεις περισσότερο την ηλικία (μου) από τα έργα (μου).

730. ΚΡ. Είναι, λοιπόν, πράξη σωστή να τιμά κανείς όσους παρανομούν;

ΑΙ. (όχι μόνο εγώ δεν τιμώ τους κακούς), αλλά ούτε θα συμβούλευα άλλους να τιμούν τους κακούς.

ΚΡ. Αυτή, εδώ, λοιπόν, δεν έχει προσβληθεί από τέτοια αρρώστια;

ΑΙ. Δεν το παραδέχονται όλοι οι πολίτες αυτής εδώ της Θήβας.

ΚΡ. Η πόλη, λοιπόν, θα μου πει όσα πρέπει να διατάζω;

ΑΙ. Βλέπεις ότι έχεις πει αυτό σαν μωρό παιδί;

ΚΡ. Για λογαριασμό άλλου, λοιπόν, ή για κάποιον άλλο πρέπει να κυβερνώ αυτήν εδώ τη χώρα;

ΑΙ. (Ναι), γιατί δεν υπάρχει πόλη που ανήκει σ΄ έναν άνθρωπο\ άντρα.

ΚΡ. Δε θεωρείται η πόλη ότι ανήκει στον άρχοντα;

ΑΙ. Ωραία, βέβαια, εσύ θα κυβερνούσες μια έρημη πόλη.

ΚΡ. Αυτός εδώ, όπως φαίνεται, είναι σύμμαχος της γυναίκας.

ΑΙ. Αν, βέβαια, είσαι γυναίκα γιατί, λοιπόν, ενδιαφέρομαι για σένα.

ΚΡ. Αχρείε,(ενδιαφέρεσαι για μένα), ενώ έρχεσαι να αντιδικήσεις με τον πατέρα σου;

ΑΙ. Ναι, γιατί σε βλέπω να παίρνεις άδικες αποφάσεις.

ΚΡ. Κάνω λάθος, λοιπόν, τιμώντας την εξουσίας μου;

ΑΙ. Γιατί δεν την τιμάς, όταν καταπατάς τις τιμές των θεών.

ΚΡ. Πρόστυχε χαρακτήρα και δούλε μιας γυναίκας.

ΑΙ. (Ναι, μπορεί να είμαι δούλος), αλλά δεν μπορείς, βέβαια, να με δεις να υποκύπτω σε αισχρές πράξεις.

ΚΡ. Τα λόγια σου, βέβαια, όλα είναι για υπεράσπιση εκείνης.

ΑΙ. Και για σένα, βέβαια, και για μένα και για τους θεούς του κάτω κόσμου ενδιαφέρομαι.

ΚΡ. Με κανέναν τρόπο πια ποτέ δε θα παντρευτείς αυτήν ζωντανή.

ΑΙ. Αυτή εδώ, λοιπόν, θα πεθάνει και πεθαίνοντας θα καταστρέψει κάποιον.

ΚΡ. Αλήθεια, έρχεσαι εναντίον μου με τόσο θράσος, ώστε να με απειλείς ακόμη;

ΑΙ. Και ποια είναι η απειλή το να απαντά κανείς σε ανόητες σκέψεις;

ΚΡ. Με κλάματα θα με συνετίσεις, αν και είσαι άμυαλος.

ΑΙ. Αν δεν ήσουν πατέρας μου, θα έλεγα ότι δε σκέφτεσαι σωστά.

ΚΡ. Δούλε μιας γυναίκας, μη με κολακεύεις με πολλά λόγια.

ΑΙ. Θέλεις να λες κάτι και να μην παίρνεις καμιά απάντηση στα λόγια;

ΚΡ. Αλήθεια; Αλλά μα τον ίδιο τον Όλυμπο, να ξέρεις ότι δε θα με βρίζεις ατιμώρητα με τις συνεχείς κατηγορίες. Πάρε τη μισητή γυναίκα, για να πεθάνει αμέσως μπροστά στα μάτια του κοντά, παρουσία του μνηστήρα.

ΑΙ .Όχι, βέβαια, δε θα πεθάνει, μην το σκεφτείς ποτέ αυτό, κοντά μου τουλάχιστον και εσύ ποτέ πια δε θα δεις το πρόσωπό μου  κοιτάζοντάς (το) με τα μάτια σου, για να δείχνεις την τρέλα σου σ΄ όσους από τους φίλους σου μπορούν να την ανεχτούν.

ΧΟ. Ο άντρας έφυγε, βασιλιά, γρήγορα απ΄ τη οργή και η ψυχή τόσο νέου είναι επικίνδυνη, αν πονέσει.

ΚΡ. Ας κάνει, ας μεγαλοπιάνεται περισσότερο απ΄ όσο ταιριάζει σ΄ έναν άνθρωπο όμως αυτές τις  δύο κόρες δε θα τις γλιτώσει από το θάνατο.

ΧΟ. Σκέφτεσαι, λοιπόν, να σκοτώσεις τις δυο αυτές;

ΚΡ. Όχι, (δε σκέφτομαι να σκοτώσω) αυτήν που δεν άγγιξε (το νεκρό) μιλάς, βέβαια, λοιπόν, συνετά.

ΧΟ. Και με ποιον τρόπο σκέφτεσαι να θανατώσεις αυτήν;

ΚΡ. Αφού την οδηγήσω εκεί που είναι απάτητος ο δρόμος, θα τη θάψω ζωντανή σε πέτρινη σπηλιά, προσφέροντας τόση τροφή, ώστε απλώς\ ίσα ίσα μόνο να αποτρέψει το μίασμα, για να αποφύγει ολόκληρη η πόλη  το μίασμα και εκεί, παρακαλώντας τον Άδη, τον οποίο μόνο σέβεται από τους θεούς, ίσως γλιτώσει το θάνατο ή θα μάθει τουλάχιστον, αν είναι αργά, ότι είναι μάταιος κόπος να τιμά κανείς όσους βρίσκονται στον Άδη.