φιλολογικά μαθήματα στο λύκειο: 2014

Η Αίγυπτος

Η χώρα

Ηρόδοτος: η Αίγυπτος-δώρο του Νείλου

Άνω Αίγυπτος: νότιο και ορεινό τμήμα

Όγκοι βράχων, σπάνιζαν τα δάση, έλειπε η ξυλεία

Κάτω Αίγυπτος: βόρειο τμήμα με το Δέλτα του Νείλου, βρέχεται από τη Μεσόγειο. Εύφορη γη, επειδή πλημμύριζε ο Νείλος, καλάμια, λωτοί, πλήθος πουλιών.

Το πιο ευάλωτο σημείο είναι η Χερσόνησος Σινά μέσω της οποίας:

Α. Διευκολύνεται η επαφή με άλλους λαούς

Β. Υπάρχει ο κίνδυνος διόδου εισβολέων

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Α. Γεωργία

· Άρδευση χωραφιών, συντήρηση αυλακιών: επίπονη και συνεχής εργασία→ απαραίτητη η συνεργασία και η ανάγκη επίβλεψης από το κράτος

· Καλλιέργεια σιταριοὐ, λιναριού, οπωροφόρων και κηπευτικών

· Πάπυροι, λωτοί

· Οικογενειακή παραγωγή: είδος μπύρας , κριθαρένιο ψωμί

· Κτηνοτροφία, ψάρεμα

· Γεωργία: βάση της οικονομίας

· Η οργάνωση της γεωργίας ήταν κάτω από την άμεση επίβλεψη του κράτους (φαραώ) και βασιλικοί υπάλληλοι παρακολουθούσαν τις εργασίες και συγκέντρωναν το ποσοστό από τη συγκομιδή για τον φαραώ.

Β. Βιοτεχνική παραγωγή, ανοικοδόμηση, εμπόριο

Ο λαός εργαζόταν παράλληλα στην ανοικοδόμηση έργων για τους Φαραώ.

Εξειδικευμένοι τεχνίτες εργάζονταν σε ιδιωτικά εργαστήρια ή σε ανακτορικά εργαστήρια.

Ο κύριος όγκος της βιοτεχνικής παραγωγής και του εμπορίου ήταν κάτω από τον έλεγχο του φαραώ.

Εμπόριο: εισάγουν ξυλεία, χαλκό, άργυρο

εξάγουν: δημητριακά, πάπυρο, χρυσό

Ανάγκες διοίκησης

· Ιερείς (θεοκρατικό κράτος, δηλαδή ασκεί πολιτική εξουσία και ρυθμίζει την κοινωνική ζωή ένας θεοποιημένος ηγεμόνας ή ένα ισχυρό ιερατείο)

· Γραφείς (ιερογλυφική γραφή)

· Στρατιωτικοί (διατήρηση και ανάπτυξη αυτοκρατορίας, οργάνωση κράτους)

Κοινωνία

Φαραώ (επίγειος θεός, κράτος. Ήταν απροσπέλαστος, η θέλησή του ήταν νόμος)

Τάξη ισχυρών: Ιερείς, ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι, γραφείς

Επαγγελματίες στρατιωτικοί: κληρονομικό επάγγελμα

Ελεύθεροι πολίτες:γεωργοί, τεχνίτες

Δούλοι: προέρχονταν από πολέμους ή αγοράζονταν από εμπόρους

Ήταν ιδιωτικοί δούλοι (σε οικογένεια) ή κρατικοί (για τον φαραώ)

Υπήρχε η δυνατότητα μεταπήδησης από τη μία κοινωνική τάξη στην άλλη

Η δημιουργία μνημείων βασιζόταν και στους ελεύθερους πολίτες και στους δούλους.

Πολιτική οργάνωση

Θεοκρατικός χαρακτήρας κράτους: θεοποίηση Φαραώ, καθοριστικός ο ρόλος της θρησκείας

Πολλές επιγραφές αναφέρουν τον φαραώ ως θεό ή ως άνθρωπο με θεϊκή υπόσταση.

Η ιστορία

Η προϊστορία

· Τα πρωιμότερα δείγματα οργανωμένης ζωής (5^ος χιλιετία π.Χ.) είναι οικισμοί νεολιθικού χαρακτήρα. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, το κυνήγι, το ψάρεμα.

· 4^η χιλιετία –προδυναστική περίοδος:χρήση μετάλλων, συστηματική καλλιέργεια γης. Ήταν χωρισμένοι σε φυλές→ συγκρούσεις→ συνένωση σε δύο βασίλεια (Άνω και Κάτω Αιγύπτου)

· 3^η χιλιετία:ο ηγεμόνας Μήνης συνένωσε τα δύο βασίλεια με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα

Το αρχαίο βασίλειο: (3000-2000 π.Χ.)πρωτεύουσα η Μέμφιδα

· Επέκταση κατακτήσεων

· Κατασκευή ανακτόρων και πυραμίδων στη Γκίζα

· Στο τέλος σημειώθηκε κρίση λόγω της εξασθένισης της κεντρικής εξουσίας και της αύξησης της δύναμης ορισμένων της τοπικής διοίκησης

· Θρησκευτικές έριδες, πολιτικές ταραχές→ βελτίωση της ζωής χωρικών και ευγενών

Μέσο Βασίλειο:(2000-1540 π.Χ.) πρωτεύουσα Θήβα

· Αναδιοργάνωση κράτους κατά τους πρώτους αιώνες, εκστρατείες

Προικισμένοι ηγεμόνες→κατασκευή εγγειοβελτικών και αρχιτεκτονικών έργων

· Μεταβατική περίοδος δύο αιώνων: κατάκτηση από τους Υξώς

Υξώς:

§ δε στράφηκαν εναντίον του Αιγυπτιακού τρόπου ζωής, της θρησκείας και των παραδόσεων

Οι τελευταίοι ηγεμόνες τους επέβαλλαν αυστηρή διακυβέρνηση αιγυπτιακού χαρακτήρα

§ Ήρθαν σε επιμειξία με τον βασιλικό οίκο των Θηβών

§ Έφεραν τον βασιλικό τίτλο της Άνω και Κάτω Αιγύπτου

§ Καλές σχέσειs με τους λαούς της Μεσοποταμίας και τους Κρήτες

§ Μάλλον οι Αιγύπτιοι γνώρισαν την εποχή αυτή το πολεμικό άρμα από τους Υξώς.

To Nέο Βασίλειο (1540-1075 π.Χ) με πρωτεύουσα τη Θήβα

· Οι ηγεμόνες της Θήβας κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Υξώς

· Ίδρυσαν ισχυρές δυναστείες με σημαντικούς Φαραώ

· Οι εξωτερικοί πόλεμοι αύξησαν τον πλούτο

· 15^ος αι: βασιλεία Τούθμωσι Γ→επέκταση προς βορρά

→φόροι υποτέλειας από άλλους λαούς

→επέκταση στα νότια(τα τελευταία χρόνια)

→χρήση αλόγου, πολεμικά άρματα συμβάλλουν στην

ειρήνη στο νότο

· 14^ος αι: ο φαραώ Ακενατών (Αμένοφις Δ) θέλησε να επιβάλλει το μονοθεϊσμό, τη λατρεία του θεού Ήλιου, χωρίς αποτέλεσμα.

· 13^ος αι:Ραμσής Β, ο Μέγας→οικοδομική άνθηση στο εσωτερικό, αιγυπτιακή κυριαρχία

στο εξωτερικό

→στα ανάγλυφα και στις παραστάσεις στους τοίχους

παρουσιάζεται ως ο φαραώ πολεμιστής (αναληθή

στοιχεία-μάχη του Καντές)

→εμπορικές σχέσεις με Φοινίκη, Κρήτη, νησιά Αιγαίου

· 12^ος αι:οι λαοί της θάλασσας του αναγκάζουν να εγκαταλείψουν τις ασιατικές κτήσεις τους

· 11^ος αι:παρακμή, ισχυροί ιερείς θέλουν να επιβληθούν στην εξουσία

Η ξένη κατάκτηση

Από τον 11^ο αι. ως την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου η Αίγυπτος ήταν υπό ξένη κατοχή, με περιόδους αναξαρτησίας

· Ψαμμήτιχος (α μισό 7^ου αι.):πρωτεύουσα Σάιδα, εμπορικές σχέσεις με Έλληνες

· Νεκώ (6^ος αι):περίπλους Αφρικής

· Άμασις: ενέταξε Έλληνες μισθοφόρους στην βασιλική σωματοφυλακή, περιόρισε το ελληνικό εμπόριο, υποστήριξε τους Βαβυλωνίους όταν ηττήθηκαν από τον Κύρο Β.

· Ακολούθησε η κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Πέρσες και μετά από τον Μ. Αλέξανδρο που αντιμετωπίστηκε ως ελευθερωτής.

Ο πολιτισμός

Η θρησκεία

· Πολυθεϊα (κάθε πόλη στην αρχή είχε το θεό της):παρουσίαζαν τους θεούς με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου (Ρα, Όσιρις, Ίσις-προσπάθεια για μονοθεϊσμό από Αμένοφι).

· Λόγω των κακουχιών στη ζωή τους πίστευαν οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η ζωή συνεχίζεται μετά το θάνατο και έτσι ταρίχευαν τα σώματα των νεκρών. Έτσι οι φαραώ κατασκεύαζαν μεγάλα ταφικά μνημεία με πλούσιο στολισμό (τυμβωρυχία).

Η γραφή: Ιερογλυφικά:χαρακτήρες-σύμβολα που χρησιμοποιούσαν από 4^η χιλιετία. Η δυσκολία εκμάθησης ιερογλυφικών προϋπόθετε ειδίκευση και συνεχή ενασχόληση.

Γραφείς: εκπαιδεύονταν και ακολουθούσαν σταδιοδρομία δημοσίου υπαλλήλου, με κύρος. Κατέγραφαν σε παπύρους τα έργα και τις δράσεις των φαραώ και καθοδηγούσαν ειδικευμένους τεχνίτες να σχεδιάσουν σε μνημεία ιερογλυφικά.

Τα γράμματα:τα κείμενα λογοτεχνικού περιεχομένου είναι ελάχιστα ( τα περισσότερα

Αποκρυπτογράφηση από τον J. Champllion χάρη σε μια επίγραφή τρίγλωσση, τη στήλη της Ροζέτας που είχε ένα κείμενο που υμνούσε τον Πτολεμαίο Ε.

αναφέρονται στους Φαραώ, είναι ποιήματα θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου και λαϊκές διηγήσεις).

Οι επιστήμες:πλημμύρες Νείλου, κίνηση αστεριών→αστρονομία ( ημερολόγιο με 365 ημέρες, χωρισμός έτους σε μήνες, προσδιορισμός ώρας)

Μέτρηση καλλιεργήσιμων εκτάσεων γης→γεωμετρία

Ταρίχευση νεκρών→ανατομία, ιατρική

Οι τέχνες

· Κατασκευή ογκωδών οικοδομημάτων με εντυπωσιακή διακόσμηση (μνημειακού χαρακτήρα) :

α. επιβάλλονταν οι ηγεμόνες μέσω του έργου τους

β.τα ενέπνεαν οι αχανείς επίπεδες επιφάνειες

· Οι επιφάνειες των ναών και των νεκρικών θαλάμων ήταν ζωγραφισμένες με σκηνές καθημερινής ζωής ή με τη δράση των Φαραώ.

· Μεγάλα και μικρά αγάλματα

· Έργα μικροτεχνίας

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (1600-1100 π.Χ)

Εξελίχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Είναι ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός. Ονομάστηκε έτσι από το σπουδαιότερο κέντρο του, την «πολύχρυσην Μυκήνην».

Η χώρα

· Ήταν δημιούργημα των ελληνικών φύλων (Αχαιοί, Δαναοί, Ίωνες , Αργείοι): εγκατάσταση στην ηπειρωτική χώρα, επίδραση από αιγαιακούς πολιτισμούς και το μινωϊκό πολιτισμό, εξάπλωση στο Αιγαίο, στην Κύπρο και στις ανατολικές ακτές Μεσογείου.

· Σπουδαία κέντρα: Μυκήνες, Άργος ,Τίρυνθα, Αργολίδα, Πύλος, Μεσσηνία, Αμύκλες, Αθήνα, Ελευσίνα, Μαραθώνας, Ιωλκός

· Κατασκευή ανακτόρων και ισχυρής οχύρωσης σε κάθε κέντρο.

Οι πηγές

v Τα ομηρικά έπη (αποκτούν ιστορική υπόσταση με τις ανασκαφές)

v Ερρίκος Σλήμαν: ανασκαφές στις Μυκήνες το 1876:από τότε οι αρχαιολογικές έρευνες και η μελέτη των ευρημάτων έριξε πολύ φως στη γνώση αυτής της εποχής

v Αποκρυπτογράφηση γραμμικής Β΄ από Ventris και Chadwick το 1952. Η γραμμική Β χρησιμοποιήθηκε από εξειδικευμένους γραφείς στα μυκηναϊκά ανάκτορα. Σημασία: α. Είναι συλλαβική γραφή που ελληνικότητα του μυκηναϊκού πολιτισμού. β. Αποδίδει μια πρώιμη μορφή της ελληνικής γλώσσας, αρχαιότερη από εκείνη των ομηρικών επών. γ. οι πινακίδες δεν έχουν δώσει ένα συνεχές κείμενο (έχουν λογιστικό περιεχόμενο ή ονόματα )

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εντάσσεται στην ελληνική προ-ιστορία και αποτελεί την ελληνική πρωτο-ιστορία.

Οικονομία, κοινωνία, πολιτική οργάνωση

Οικονομία

v Εμπορική ανάπτυξη, έξοδος στο Αιγαίο (μέγαρα σε οχυρωμένες ακροπόλεις)

v Γεωργία, κτηνοτροφία

v Επίκεντρο οικονομικής δραστηριότητας το μέγαρο

v Εξειδικευμένοι τεχνίτες, έμποροι, ναυτικοί

Κοινωνική διαστρωμάτωση

ηγεμόνας: διαχειριζόταν τον πλούτο της περιοχής του. Ήταν πολιτικός, στρατιωτικός αρχηγός, με δικαστική και θρησκευτική εξουσία

αξιωματούχοι, ιερείς και στρατός επαγγελματιών

απλοί πολίτες :γεωργοί, κτηνοτρόφοι, έμποροι και ναυτικοί, ειδικευμένοι τεχνίτες

δούλοι

Ίσως η χώρα χωρισμένη σε 4-5 μεγάλα και άλλα τόσα μικρά ομόσπονδα κράτη, υποτελή στις Μυκήνες.

Οι πινακίδες της γραμμικής Β΄ μας πληροφορούν για την πολιτική οργάνωση.

v ανώτατος άρχοντας ο άναξ, κύριος του ανακτόρου, από τον οποίο πήγαζε κάθε εξουσία.

v λααγέτες: οι τοπικοί άρχοντες, υποτελείς στον άνακτα, διοικητές περιφερειών

v επέτες: ακόλουθοι που ανήκουν στην τάξη των ευγενών

v τελεστές: σημαντικά πρόσωπα περιφερειακής διοίκησης

v βασιλεύς: επικεφαλής οποιασδήποτε ομάδας, ακόμη και τεχνιτών

Η εξάπλωση

· κύρια πηγή πλούτου και ανάπτυξης το εμπόριο και κατά συνέπεια η στροφή προς τη θάλασσα

· τέλη 15^ου αιώνα π.Χ: οι Μυκηναίοι κυριαρχούν στην Κρήτη και καταλαμβάνουν την Κνωσσό, επιβάλλοντας τη θαλασσοκρατορία τους

· 13^ο αιώνα π.Χ: αποικίες στην Κύπρο και συνέβαλαν στον εξελληνισμό της

ίδρυση παροικίας και στη φοινικική πόλη Ουγκαρίτ

επέκταση εμπορικών δραστηριοτήτων σε Παλαιστίνη και Αίγυπτο

πινακίδες που βρέθηκαν στη Χαττούσα, πρωτεύουσα των Χετταίων, αναφέρουν πιθανόν τους Αχαιούς ως Αχιγιάβα. Οι σχέσεις των δύο λαών ήταν κυρίως φιλικές.

σε αιγυπτιακές επιγραφές τους βρίσκουμε ως Αχαϊβάσα, που εισήλθαν με τους λαούς της θάλασσας

· Επεκτάθηκαν και στη Δυτική Μεσόγειο. Εμπορικές σχέσεις με Ιταλία, Σικελία, Σαρδηνία και Ισπανία

· επαφές με Εύξεινο Πόντο για μεταλλεύματα

Τρωϊκή εκστρατεία: επιδίωκαν τον έλεγχο των στενών του Ελλήσποντου→ 1184 π.Χ μάλλον λανθασμένη χρονολόγηση, η πιο πιθανή τα τέλη του 13^ου αιώνα π.Χ, στα χρόνια της μεγάλης ακμής του μυκηναϊκού κόσμου. Δεν υπάρχουν δείγματα εγκατάστασής τους στην περιοχή, ίσως λόγω ανασφάλειας.

Η παρακμή

· Αρχές 12^ου αιώνα π.Χ:οι εμπορικές επαφές με χώρες της Ανατολής γίνονται με δυσκολία.

· Διάλυση Χεττιτικού κράτους, επιθέσεις στην Κύπρο, ανατολικές ακτές Μεσογείου, Αίγυπτο → οικονομική αποδυνάμωση

· Οι καταστροφές οφείλονται στους λαούς της θάλασσας (όπου συμπεριλαμβάνονταν κάποιοι Αχαιοί)

· Απώλεια αγορών, αποδυνάμωση εμπορίου και, κατά συνέπεια, κλονισμός της οικονομίας.

· Εσωτερικές διενέξεις, δυναστικές έριδες ίσως οδήγησαν στην καταστροφή.

Ο πολιτισμός

Ενοποιητικά στοιχεία:

· Η κοινή γλώσσα

· Οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες

· Η ομοιομορφία σε όλες τις πτυχές του υλικού βίου

Μυκηναϊκή τέχνη: οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες ιδεολογικά και αισθητικά εξυπηρετούσαν τα ανάκτορα

Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική

Μέγαρο:ορθογώνιο κτίριο που αποτελούνταν από τρία μέρη

· Ένα ανοικτό χώρο μπροστά που επικοινωνεί με μια μεγάλη αυλή

· Έναν προθάλαμο, τον πρόδρομο

· Το κυρίως μέγαρο, με μια μεγάλη εστία και τέσσερις κίονες γύρω, για να στηρίζουν την οροφή

· Δεξιά ήταν μάλλον ο θρόνος

· Δεξιά και αριστερά από την αυλή απλώνονταν πολλά διαμερίσματα

Θολωτοί τάφοι :το σημαντικότερο επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής. Το σπουδαιότερο δείγμα ήταν ο θησαυρός του Ατρέως.

Είχε σχήμα κυψέλης.

Στη μια πλευρά είχε είσοδο (που έκλεινε με ξύλινη θύρα) με μια τριγωνική απόληξη στο επάνω μέρος.

Στην είσοδο οδηγούσε μακρύς διάδρομος. Μετά την ταφή όλος ο θάλαμος και ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι, έμοιαζε με μικρό λόφο.

Οι τοιχογραφίες και οι αγγειογραφικές παραστάσεις στην αρχή δέχτηκαν μινωικές επιδράσεις. Περιόρισαν τις σκηνές από τη φύση με άλλες πολεμικές ή σκηνές κυνηγιού.

φιλολογικά μαθήματα στο λύκειο

Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 2014

Ιστορία Α Λυκείου

Τετάρτη 7 Μαΐου 2014